SANAYİDE TARIM TOPLUMUNDAN YAPAY ZEKÂ ÇAĞINA DÖNÜŞÜMÜN TARİHÇESİ

Yazarlar

Anahtar Kelimeler:

Sanayi Devrimleri, Yapay Zekâ, Endüstri 4.0, Endüstri 5.0, Siber Fiziksel Sistemler.

Özet

Sanayi devrimleri, insanlığın teknolojik ve sosyo-ekonomik evriminde kritik dönüm noktalarını temsil etmektedir. Birinci Sanayi Devrimi’nin (Endüstri 1.0) buhar gücüyle başlayan endüstri dönemi, İkinci Sanayi Devrimi’nde (Endüstri 2.0) elektrik ve seri üretimle ölçeklenmiş, Üçüncü Sanayi Devrimi’nde (Endüstri 3.0) bilgisayar ve otomasyonla dijitalleşme sürecine girmiştir. Dördüncü Sanayi Devrimi (Endüstri 4.0) ile de Siber-Fiziksel Sistemler (SFS) ve büyük veri analitiği ile akıllı fabrikalar çağına kapı açarak yapay zekâyı süreç optimizasyonunda merkezi bir araç olarak konumlandırmış, otomasyon ve veri merkezli operasyonları ön plana çıkarmıştır. Son aşama olan Endüstri 5.0 ise, insan-makine işbirliği, kişiselleştirme ve sürdürülebilir üretim ilkeleriyle daha insan merkezli bir yaklaşımı benimsemektedir. Yapay zekâ, karar destek sistemleri, tahmine dayalı analitik ve otonom süreçlerle bu dönüşümde kilit rol oynamaktadır. Endüstri 5.0 metaverse ile artırılmış sanal gerçeklik, dijital ikizler ve simülasyonlar aracılığıyla insan, makine ve robotlar arasında işbirliğini kolaylaştıran sürükleyici ortamlar sunmaktadır. Bu çalışma, toplumsal üretimin tarıma dayalı kas gücünden, günümüzün Yapay Zekâ ve kognitif sistemlerine dayalı Endüstri 5.0 paradigmasına geçiş sürecini kronolojik olarak incelemektedir.

Referanslar

Adel, A. (2022). Future of industry 5.0 in society: Human-centric solutions, challenges and prospective research areas. Journal of Cloud Computing, 11(1), 1–15.

Alçın, S. (2016). Üretim için yeni bir izlek: Sanayi 4.0. Journal of Life Economics, 8, 19–30.

Ateş, H., & Çöpoğlu, M. (2015). Kamu yönetimi ve çalışma hayatında esneklik. Bilgi Ekonomisi ve Yönetimi Dergisi, 10(1).

Barata, J., da Cunha, P. R., & Stal, J. (2018). Mobile supply chain management in the Industry 4.0 era: An annotated bibliography and guide for future research. Journal of Enterprise Information Management, 31(1), 173–192. https://doi.org/10.1108/jeim-09-2016-0156

Canbay, P. (2021). Endüstri 5.0’a doğru: Zeki otonom sistemlerde etik ve ahlaki sorumluluklar. Bilişim Teknolojileri Online Dergisi, 12(45).

Çalış Duman, M. (2022). Toplum 5.0: İnsan odaklı dijital dönüşüm. Journal of Social Policy Conferences. Advance online publication. https://doi.org/10.26650/jspc.2022.82.1008072

Çetinkaya, G., & Susam, N. (2021). Dördüncü sanayi devriminde kamu ortak gelişmeler: Seçilmiş ülkeler ve Türkiye karşılaştırması. Hayat Ekonomisi Dergisi, 8(4), 413–429.

Davutoğlu, N. A. (2020). Üçüncü ve dördüncü sanayi devrimleri arasındaki temel ve sistematik farklılıkların determinist bir yaklaşımla analizi. Management and Political Sciences Review, 2(1), 176–194.

Elangovan, U. (2021). Industry 5.0: The future of the industrial economy. CRC Press. https://doi.org/10.1201/9781003190677

Endüstri 4.0 Platformu. (2025, 18 Kasım). Endüstri tarihine kısa bir yolculuk. https://endustri40.com/endustri-tarihine-kisa-bir-yolculuk/

Frank, A. G., de Sousa Mendes, G. H., Ayala, N. F., & Ghezzi, A. (2019). Servitization and Industry 4.0 convergence in the digital transformation of product firms: A business model innovation perspective. Technological Forecasting and Social Change, 141, 341–351. https://doi.org/10.1016/j.techfore.2019.01.014

Fraunhofer IAO. (2013). Produktionsarbeit der Zukunft—Industrie 4.0. Frauenhofer IAO. https://www.busol.de/Fraunhofer-IAO-Studie_Produktionsarbeit_der_Zukunft-Industrie_4_0.pdf

George, A. S., & George, A. H. (2020). Industrial revolution 5.0: The transformation of the modern manufacturing process to enable man and machine to work hand in hand. Journal of Seybold Report, 15(9), 214–234.

Güdek, B. (2023). Endüstriyel dönüşüm ve Endüstri 5.0. Ömer Halisdemir Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(4), 1129–1142.

Hobsbawm, E. J. (1999). Industry and empire: The birth of the industrial revolution. London: Penguin Books.

Kılıç, R. (2023). Sanayi devrimlerinin serüveni: Endüstri 1.0’dan Endüstri 5.0’a. Takvim-i Vekayi, 11(2), 276–291.

Kılıç, S., & Alkan, R. (2018). Dördüncü sanayi devrimi Endüstri 4.0: Dünya ve Türkiye değerlendirmeleri. Girişimcilik İnovasyon ve Pazarlama Araştırmaları Dergisi, 2(3), 29–49.

Klein, M. (2020). Digital transformation in businesses and its drivers. Journal of Business in the Digital Age, 3(1), 24–35.

Koska, A. (2025). Geleceğin üretim devrimi olarak Endüstri 5.0: Kavramsal bir değerlendirme. İktisadi İdari ve Siyasal Araştırmalar Dergisi, 10(27), 622–637. https://doi.org/10.25204/iktisad.1657113

Kusiak, A. (2017). Smart manufacturing must embrace big data. Nature, 544(7648), 23–25.

Landes, D. S. (1969). The unbound Prometheus: Technological change and industrial development in Western Europe from 1750 to the present. Cambridge: Cambridge University Press.

Lee, J., Kao, H.-A., & Yang, S. (2014). Service innovation and smart analytics for Industry 4.0 and big data environment. Procedia CIRP, 16(1), 3–8.

Liao, Y., Deschamps, F., de Freitas Rocha Loures, E., & Ramos, L. F. P. (2017). Past, present and future of Industry 4.0: A systematic literature review and research agenda proposal. International Journal of Production Research, 55(12), 3609–3629. https://doi.org/10.1080/00207543.2017.1308576

Maraşlı, F., & Çıbuk, M. (2015). RFID Teknolojisi ve Kullanım Alanları. BEÜ Fen Bilimleri Dergisi, 4(2), 249-275.

Martini, B., Bellisario, D., & Coletti, P. (2024). Human-centered and sustainable artificial intelligence in Industry 5.0: Challenges and perspectives. Sustainability, 16(13), 5448.

Mokyr, J. (1990). The lever of riches: Technological creativity and economic progress. Oxford: Oxford University Press.

Mosleuzzaman, M. D., Arif, I., & Siddiki, A. (2024). Design and development of a smart factory using Industry 4.0 technologies. Academic Journal on Business Administration Innovation & Sustainability, 4(4), 89–108. https://doi.org/10.69593/ajbais.v4i04.131

Mulyani, M. A., Yusuf, S., Siregar, P., Nurihsan, J., Razzaq, A., & Anshari, M. (2021). Fourth industrial revolution and educational challenges. In 2021 International Conference on Information Management and Technology (ICIMTech).

Nalbant, K. G., & Aydın, S. (2025). Endüstri 4.0’dan Endüstri 5.0’a geçiş: Dijital dönüşümde yapay zekâ ve metaverse’in rolü. Sosyal, Beşeri ve İdari Bilimler Dergisi, 8(1), 41–54. https://doi.org/10.26677/TR1010.2025.1502

Nair, G. (2025). Tarım devriminden yapay zekâ ya bilginin toplumsallığı bağlamında Sanayi 4.0 ve bilgi toplumu tartışmaları. Politik Ekonomik Kuram, 9(3), 1338–1350.

Nguyen, H. D., & Tran, K. P. (2023). Artificial intelligence for smart manufacturing in Industry 5.0: Methods, applications, and challenges. In K. P. Tran (Ed.), Artificial intelligence for smart manufacturing (pp. xx–xx). Springer.

O’Brien, P. (2017). Was the first industrial revolution a conjuncture in the history of the world economy? Economic History Working Papers, No. 259/2017. London School of Economics.

Paschek, D., Mocan, A., & Draghici, A. (2019). Industry 5.0—The expected impact of next industrial revolution. In Thriving on future education, industry, business, and society: Proceedings of the MakeLearn and TIIM International Conference (pp. 125–132).

Peker, H. S., & Arslanoğlu, H. (2017). Sanayi 4.0’ın enerji güvenliğine olası etkileri. Güvenlik Stratejileri, 11(2), 133–149.

Petrescu, M. G., Neacşa, A., Laudacescu, E., & Tanase, M. (2023). Energy in the era of Industry 5.0: Opportunities and risks. In C. F. Machado & J. P. Davim (Eds.), Industry 5.0: Creative and innovative organizations (pp. 71–90). Springer.

Sarıışık, G., & Demir, S. (2025). Industry 5.0: Sürdürülebilir ve dayanıklı endüstriyel dönüşüm için insan merkezli bir paradigma. Sosyal Perspektif Çalışmaları Dergisi, 2(2), 50–66. https://doi.org/10.5281/zenodo.15358434

Sharma, A., & Singh, B. J. (2020). Evolution of industrial revolutions: A review. International Journal of Innovative Technology and Exploring Engineering, 9(11), 66–73.

Wang, S., Wan, J., Li, D., & Zhang, C. (2016). Implementing smart factory of Industrie 4.0: An outlook. International Journal of Distributed. https://doi.org/10.1155/2016/3159805

Wu, K., Xu, J., & Zheng, M. (2024). Industry 4.0: Review and proposal for implementing a smart factory. The International Journal of Advanced Manufacturing Technology, 133(5–6), 1331–1347. https://doi.org/10.1007/s00170-024-13839-7

Yavari, F., & Pilevari, N. (2020). Industry revolutions development from Industry 1.0 to Industry 5.0 in manufacturing. Journal of Industrial Stratgic Management, 5(2), 44–63.

Yin, Y., Stecke, K. E., & Li, D. (2018). The evolution of production systems from Industry 2.0 through Industry 4.0. International Journal of Production Research, 56(1–2), 848–861.

Xu, X., Lu, Y., & Vogel-Heuser, B. (2021). Industry 4.0 and Industry 5.0—Inception, conception and perception. Journal of Manufacturing Systems, 61, 530–535. https://doi.org/10.1016/j.jmsy.2021.10.006

Zhou, K., Liu, T., & Zhou, L. (2015, August). Industry 4.0: Towards future industrial opportunities and challenges. In 2015 12th International Conference on Fuzzy Systems and Knowledge Discovery (FSKD) (pp. 2147–2152). IEEE.

İndir

Yayınlanmış

29-12-2025

Nasıl Atıf Yapılır

TUTAR, Ülkü. (2025). SANAYİDE TARIM TOPLUMUNDAN YAPAY ZEKÂ ÇAĞINA DÖNÜŞÜMÜN TARİHÇESİ. Yönetim Ve Örgüt Tarihi Dergisi, 4(1), 47–68. Geliş tarihi gönderen https://www.managementhistory.org/index.php/jmoh/article/view/33